Scheiden: de procedure

Jouw klant heeft verteld dat hij gaat scheiden. Je wilt hem graag vertellen wat hem te wachten staat. Maar hoe verloopt een echtscheidingstraject?

De juridische status

Een huwelijk wordt ontbonden door overlijden of – bij leven – door echtscheiding of ontbinding na een scheiding van tafel en bed. Het echtpaar kan samen afspraken maken over de periode na de scheiding. Maar voor het indienen van een verzoek tot echtscheiding hebben zij een advocaat nodig. Een echtscheiding moet door een rechter worden uitgesproken. Pas nadat die uitspraak tijdig (zie hierna) is ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand, is de echtscheiding een feit.

Een scheiding van tafel en bed is meer dan de letterlijke betekenis, apart gaan wonen. Het is een juridische status, waarbij het huwelijk niet is ontbonden en men niet is gescheiden, maar een eventuele gemeenschap van goederen wel is beëindigd. Het gehuwd blijven kan belangrijk zijn als men bijvoorbeeld op grond van een geloofsovertuiging niet wil scheiden, maar het kan ook een soort tussenfase zijn als men nog niet helemaal zeker weet of men samen wil doorgaan. Bij de scheiding van tafel en bed wordt de beschikking van de rechtbank niet ingeschreven bij de gemeente, maar in het huwelijksgoederenregister bij de rechtbank.

De procedure bij de ontbinding van een huwelijk

Gezamenlijk verzoek

Als de echtgenoten het samen eens zijn over de echtscheiding en hoe zij de gevolgen daarvan willen regelen, dan kunnen zij een gezamenlijk verzoek indienen. Zij kunnen samen één mediator of andere adviseur inschakelen, die hen helpt de afspraken goed vast te leggen in een convenant. Het vastleggen van afspraken is niet verplicht, maar wel dringend te adviseren om latere onduidelijkheden, misverstanden en discussies zoveel mogelijk te voorkomen. Deze overeenkomst heeft direct na ondertekening interne werking.

Zijn er kinderen dan moet er wellicht ook een ouderschapsplan worden gemaakt. Nadat deze stappen zijn doorlopen, kan het verzoek tot echtscheiding door de door hen gezamenlijk ingeschakelde advocaat worden ingediend bij de rechtbank. De rechter toetst of de scheiding wordt aangevraagd op basis van de enige wettelijk toegestane grond, een duurzame ontwrichting van het huwelijk, en of de belangen van eventuele kinderen zijn gewaarborgd. Vervolgens spreekt hij de scheiding uit.

De uitspraak van de rechter is onherroepelijk zodra partijen een verklaring van berusting hebben getekend, waarmee zij aangeven niet in beroep te gaan tegen de uitspraak, of zodra het niet meer mogelijk is in beroep te gaan (3 maanden na de uitspraak). De uitspraak is dan in kracht van gewijsde gegaan. Binnen 6 maanden na dat moment moet bij de gemeente het verzoek tot inschrijving zijn gedaan. Zoals hiervoor aangegeven, is de echtscheiding pas een feit na de inschrijving in de registers van de burgerlijke stand. Vanaf dat moment hebben de afspraken tussen beide ex-echtelieden ook externe werking. De echtscheiding op gezamenlijk verzoek kan over het algemeen zijn geregeld binnen drie maanden nadat het verzoek tot echtscheiding is ingediend.

Eenzijdig verzoek

Wil één van beide echtgenoten niet scheiden of zijn zij het niet eens over de te maken afspraken, dan wordt een eenzijdig verzoek ingediend. Ook dit verzoek moet door een advocaat worden ingediend bij de rechtbank, maar in tegenstelling tot het gezamenlijk verzoek heeft nu ieder een eigen advocaat nodig. Zijn er kinderen en is er een plicht tot opstellen van een ouderschapsplan, dan moet dit plan worden meegestuurd met het verzoek. In het geval dat de ouders het nog niet eens zijn over de afspraken over de kinderen, moet dat worden toegelicht.

Als er financiële noodzaak toe is, dan kan er vooruitlopend op de scheiding al worden verzocht om voorlopige voorzieningen toe te wijzen. Deze gelden alleen in de periode dat de procedure loopt en kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op de toewijzing van een bijdrage in het levensonderhoud, afspraken over de zorg voor de kinderen en bewoning van de echtelijke woning.

Nadat het eenzijdige verzoek is ingediend, moet de advocaat ervoor zorgen dat de andere echtgenoot binnen 14 dagen op de hoogte is gebracht. Dit gebeurt door een deurwaarder die een kopie van het echtscheidingsverzoek bezorgt. Het bewijs hiervan, het deurwaardersexploot, moet binnen vier weken na inschrijving van het echtscheidingsverzoek worden overlegd bij de rechtbank.

Als de andere echtgenoot verweer wil voeren tegen het verzoek tot scheiding of tegen de verzoeken die hiermee samenhangen, dan moet dat via een eigen advocaat. Het verweerschrift moet binnen zes weken worden ingediend bij de rechtbank. Een verlenging van deze termijn met vier weken is mogelijk. Voor een langere verlenging moet de tegenpartij akkoord gaan of moet worden aangetoond dat er klemmende redenen zijn.

Als er verweer wordt gevoerd, stelt de rechter een datum vast voor een zitting. Partijen mogen hierbij aanwezig zijn. De eigen advocaat voert het woord, maar zij kunnen zelf ook iets zeggen dat van belang kan zijn voor de scheiding. Zijn er kinderen, dan toetst de rechter of de belangen van die kinderen zijn gewaarborgd. Vervolgens legt de rechter zijn besluit vast in een beschikking. Als een echtgenoot het niet eens is met de uitspraak, kan hij hoger beroep instellen en op de daaropvolgende uitspraak van het Hof in cassatie gaan. Hiervoor staat bij iedere ronde een termijn van drie maanden na de uitspraak. Wordt geen hoger beroep of cassatie ingesteld, dan is de uitspraak na verloop van die drie maanden definitief en kan de beschikking worden ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand. Ook hier kan de termijn worden bespoedigd met een akte van berusting. Het spreekt voor zich dat de scheiding op eenzijdig verzoek een langer (en meestal moeizamer) traject is dan de scheiding op gezamenlijk verzoek.

Als het allemaal meezit, dan kan de tijdslijn van een eenzijdig verzoek er zo uitzien.

Geregistreerd partnerschap

Het ontbinden van een geregistreerd partnerschap bij leven gebeurt op dezelfde wijze als het huwelijk, via de rechter op gemeenschappelijk of eenzijdig verzoek. Daarnaast is het mogelijk het partnerschap met wederzijds goedvinden te beëindigen of (vrolijker) om te zetten in een huwelijk. Bij wederzijds goedvinden schrijft een ambtenaar van de burgerlijke stand de verklaring van beide partners – die ook door een notaris of een advocaat moet zijn getekend – in het register. De notaris en advocaat ondertekenen pas, als partners de afspraken schriftelijk hebben vastgelegd (als in een convenant). Deze wijze van beëindiging van het partnerschap, waarbij de gang naar de rechter wordt voorkomen, is uitsluitend toegestaan in het geval er geen gezag over (gezamenlijke) kinderen speelt. [1]

Ongehuwde samenwoners

Voor de ongehuwde samenwoners die uit elkaar gaan, is het te doorlopen traject afhankelijk van de eventuele afspraken daarover in een samenlevingsovereenkomst. Is geen contract opgesteld, dan kunnen zij zelf bepalen wat zij regelen en of zij iets vastleggen. Er is geen wettelijk voorgeschreven route, met uitzondering van een ouderschapsplan.

Toevoeging

Om te voorkomen dat het voor gehuwden met een laag inkomen en weinig vermogen niet mogelijk is te scheiden doordat zij geen advocaat kunnen betalen, kennen we de gesubsidieerde rechtsbijstand, ook wel toevoeging genoemd. [2] Is een rechtsbijstandverzekering afgesloten, dan biedt die wellicht dekking voor hulp bij de scheiding.

Bovenstaande informatie hebben Mariëtte Elling, Fenna Maertens en Maartje Mathijsen eerder verwerkt in een artikel voor Vp-bulletin 2019/49. De tekst is waar nodig geactualiseerd.